Selma Huxley: euskal marinelak Ternuan utzitako aztarnak aurkitzen
XX. mendeko hirurogeiko hamarkadan, Selma Huxleyk historialari moduan lan egiten zuen Kanadako Lekune Historiko Nazionalentzat Louisbourg berreraikitzen, hots, XVIII. mendean, gotorleku eta frantsesen portua izandakoan herrialdeko kostalde atlantikoan. Leku horretako dokumentazio historikoan, Euskal Herriko arrantzaleei buruzko aipamenak aurkitu zituen. Selmak eta zendutako senarrak handia zuten Euskal herriarekin eta kostalde horretan dokumentaturiko euskal jardueren gaineko interesa agertu zuten.
Idatzizko lekukotasun horien ondorioz, historialariak ikerketa-proiektu propioa sortu zuen eta Euskal Herriko, Espainiako eta Frantziako agiritegietan garatu zuen, Kanadan XVI. eta XVII. mendeetan izan ziren bakailao eta baleen arrantza ezezagunak dokumentatzeko. Horretarako, gaztelania ikasi behar izan zuen, eta, 1969an, Mexikora joan zen bizitzera lau seme-alabekin, eta 1972an –orain dela 50 urte–, zamaontzi batean sartu zen, Bilboko porturako bidean.
Hitzaldian, Selma Huxleyren semeak, Michael Barkhamek, Cambridgeko Unibertsitateko Geografiako doktore eta ikertzaileak, bere ama eta ikertzaile bikainaren biografia azaldu du: jatorria, euskal itsasgizonekiko interesa eta ikerketa aitzindariak, agiritegietan, aztarna historiko eta arkeologiko garrantzitsuak aurkitzeko aukera eman ziotenak.
Selma Huxleyk orrialde argitaragabea idatzi zuen munduko itsas historian, hain zuzen ere, euskaldunek XVI. mendean Labradorren eta Quebecen ezarritako eskala handiko lehen balea-industriarena: bertako portuak, baseen aztarna arkeologikoak eta portu haietan hondoratutako euskal galeoiak, horien artean San Juan ontzia (1565). Ternuako euskal lekune horietako bat UNESCOk izendatutako Gizateriaren Ondarea da.
Huxleyk, azkenean, arrantza-leku haiek guztiak berrosatu zituen –Kanadako eta Euskal Herriko historiaren kapitulu berria–, eta, 1981ean, Kanadako Gobernuak “nazio horren historiari azken urteetan egindako ekarpenik bikainenetakotzat” jo zuen Huxleyren lana.
Sabino Arana Fundazioak saria eman zion 1998ko edizioan, “euskaldunek Ternuan izandako jarduera ezagutzera emateko egin zuen lan zorrotzaren eta egindako ekarpenaren esker onez”.
